Hà Tĩnh có hệ thống sông ngòi khá dày đặc, nhưng có đặc điểm chung là chiều dài ngắn, lưu vực nhỏ, tốc độ dòng chảy lớn, nhất là về mùa mưa lũ. Sự phân bố dòng chảy đối với sông suối ở Hà Tĩnh theo mùa rõ rệt, hầu hết các con sông đều chịu ảnh hưởng của mưa lũ ở thượng nguồn, những vùng thấp trũng ở hạ lưu thường bị nhiễm mặn do chế độ thủy văn.

Toàn tỉnh có trên 30 con sông lớn nhỏ với tổng chiều dài trên 400km, trữ lượng khoảng 9 - 10 tỷ m3/năm. Tổng lưu vực của các con sông khoảng 5.924km2, trong đó Sông La do 2 con sông Ngàn Sâu và Ngàn Phố hợp thành với diện tích lưu vực 3.221km2. Sông Cửa Sót là hợp lưu của Sông Nghèn và sông Rào Cái với diện tích lưu vực 1.349km2. Sông Cửa Nhượng là hợp lưu của sông Gia Hội và Sông Rác có diện tích lưu vực 356km2. Sông Cửa Khẩu là hợp lưu của Sông Trí và Sông Quyền với diện tích lưu vực 510km2. Sông Rào Trổ có lưu vực bao gồm các xã Kỳ Tây, Kỳ Thượng, Kỳ Sơn, Kỳ Lâm, Kỳ Lạc, Kỳ Tân, Kỳ Hoa, Kỳ Hợp ( thuộc huyện Kỳ Anh cũ) và các xã Ngư Hoá, Phong Hoá ( thuộc huyện Tuyên Hoá, tỉnh Quảng Bình cũ). Sông Rào Trổ có chiều dài hơn 60 km với diện tích lưu vực 556 km2, phần đi qua đất Hà Tĩnh có chiều dài 54 km, với diện tích lưu vực là 488 km2. Các con sông ở Hà Tĩnh là nguồn cung cấp nước phục vụ nhu cầu sinh hoạt và các hoạt động phát triển kinh tế xã hội đồng thời cũng có chức năng thoát lũ về mùa mưa lũ. 

Tài nguyên biển

Eo biển Thiên Cầm Eo biển Thiên Cầm Thiên Cầm là một khu du lịch mới được qui hoạch xây dựng từ ngày 2/11/1993. Tổng thể khu du lịch rộng 200 ha, kéo dài từ ranh giới xã Cẩm Hoà (Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh) đến bãi Cu Kỳ xã Kỳ Xuân, Kỳ Anh. Phía Đông Nam kéo dài đến xã Cẩm Nhượng và phía Bắc tính từ đỉnh núi xuống bờ biển, chiều rộng từ mớn nước đi vào trung bình 1-1,2 km.

Từ Thiên Cầm nhìn ra ánh mắt người chạm phải lô nhô hòn Bớc, hòn Én trông như những cánh phao nâu đang dập dềnh ngoài biển. Ở quanh đó những chiếc thuyền đánh cá trông như những chiếc là hình thoi đang cày tung sóng trắng với những gọng vó, guồng te để đem tôm, cá, mực về cho vùng biển nhất nhì này ở Hà Tĩnh. Đối xứng với bên này Thiên Cầm sơn (núi Thiên Cầm) bên kia là núi Đầu Voi cùng với Cùm Nậy (núi lớn) và Cùm Con (núi bé) như hai mảnh của phím đàn trời đã án ngự dòng Kỳ La, buộc dòng suối trong văn vắt này uốn lượn rồi đổ êm ra biển.

Truyền thuyết kể lại rằng, thời Vua Hùng thứ 13, khi qua đây nghe tiếng sóng biển và thông reo, ngỡ tiên gẩy đàn, nhà Vua bèn lệnh cho quần thần leo lên núi thấy giống chiếc đàn tỳ bà liền hạ bút phê ba chữ "Thiên Cầm Sơn". Từ đó núi đá có tên Thiên Cầm. Hàng năm, khi mùa xuân đến, các Vua Hùng đều lên đây thưởng ngoạn cảnh trời mây non nước, nghe thông reo và thưởng thức những đặc sản biển. Đồn rằng, vào lúc trời yên biển lặng, đứng trên đỉnh Thiên Cầm có thể nghe được một thứ âm thanh rất lạ như là thứ nhạc của 

Thiên Cầm còn là nơi chứng kiến sự sụp đổ của một triều đại. Đấy là vào năm 1407, khi giặc Minh tràn sang, quân nhà Hồ bị bại ở Bạch Hạc, lui về miền Thanh Hoá cố thủ nhưng vẫn không thành, tướng giặc Minh là Trương Phụ đã đuổi theo cha con Hồ Quí Ly vào núi Thiên Cầm. Con đường Bắt đỏ au màu đất chạy quanh co dưới những rừng thông dẫn đến chùa Thiên Cầm chính là dấu tích bị thương của Hồ Quý Ly khi ông bị thất thủ tại phòng tuyến Đa Bang và thành Vĩnh Lộc chạy trốn về đây rồi bị bắt:

"Kỳ La hải khẩu ngâm hồn đoạn

Cao vọng sơn đầu khách tử sầu"

Sau khi bắt được Hồ Quí Ly trong hang núi, tướng giặc Minh bắt dân ta đổi chữ "Cầm" là đàn thành chữ "Cầm" là bắt. Mãi đến khi đất nước sạch bóng quân Ngô, Thiên Cầm mới được trở lại đúng với nghĩa chiếc đàn trời. Núi cách Trung tâm Hà Tĩnh khoảng 20 km. Núi không cao, lại nằm kề biển, tạo thành một nơi sơn thủy hữu tình. Cách chân núi một trảng cát là chùa Yên Lạc xây dựng từ thế kỷ 13, một di tích đã được nhà nước xếp hạng, nơi có bộ tranh "Thập điện Diên Vương" nổi tiếng.

Những biệt danh núi Thiên Cầm, Cao Vọng, con đường Bắt, hang đá Hồ Quý Ly đã tạo nên những nét khắc vừa hùng vĩ, vừa thanh tao bên bờ biển vốn rất hoang vu. Từ đầu thế kỷ, người Pháp đã xây dựng ở Thiên Cầm một khu nghỉ mát, nhưng do chiến tranh, các công trình ấy đã bị phá hủy. Ngày nay, vùng biển nguyên sơ ấy đã được tỉnh Hà Tĩnh quy hoạch thành khu du lịch biển. Bắt đầu từ Thiên Cầm, khu du lịch vươn ra phía Bắc 8km và chạy dài vào Nam hơn 3km. Thiên Cầm ngày nay là vùng du lịch đầy tiềm năng, hấp dẫn bạn mà ít nơi trên đất nước ta có được.

Thiên Cầm có tới 3 bãi tắm, mỗi nơi một vẻ, chiều dài tổng cộng gần chục cây số. Từ đỉnh núi nhìn xuống bãi tắm trông như một đường cong gợi cảm với bãi cát trắng phau, mịn màng. Nước biển Thiên Cầm về mùa hè xanh màu ngọc bích. Bờ biển thoai thoải, ra tới chừng trăm thước mà không hề có lồi lõm, sau một hồi thoả thuê tắm mình trong làn nước biển, bạn có thể thả mình trên những phiến đá ngắm mây trôi bồng bềnh. Đá ở đây đủ hình thù xếp chồng lên nhau tha hồ theo trí tưởng tượng của con người.

Những bãi tắm, nhà nghỉ, khách sạn cao tầng, những con đường nhánh khiến Thiên Cầm có những sức quyến rũ mới giữa một vùng thiên nhiên với một bên là rừng núi tĩnh lặng, một bên là tiếng sóng biển dập dồn. Ở đó điều đầu tiên bạn sẽ cảm nhận được là vị mặn mòi của những làn gió biển luôn hướng về phía núi và những ngọn gió mát lạnh từ rừng núi nguyên sinh bay tràn ra biển rộng.

Biển Thiên Cầm có nhiều hải sản quí hiếm mà con số lên tới cả trăm loài nhất là tôm, sò, cua, cá, mực... Theo con đường dọc bờ biển, bạn sẽ đến thăm cảng cá Cửa Nhượng. Nhìn về hướng đông, nơi ngọn núi nhô mình ra biển kia chính là Bãi Lài. Bạn có thể đi thuyền máy du lịch sang đó. Hang động Bãi Lài đủ chỗ cho vài trăm người vào ngắm cảnh cùng một lúc. Phía trên hang động huyền bí này là nơi những thợ săn đang kiên nhẫn bẫy chim Cu Kỳ nghe đâu từ bên Tây Tạng (Trung Quốc) di cư sang Trường Sơn kiếm ăn. Những lão ngư, những thợ săn giầu kinh nghiệm đã khéo léo xếp hàng ngàn viên đá thành bậc thang. Trên những bậc thang chuẩn bị sẵn những giếng nước ngọt tự nhiên. Thợ săn giấu mình vào cây cỏ, cầm chắc tay lưới. Từng đàn chim Cu Kỳ sau thời gian bay mỏi cánh và khát nước trên biển thấy có nước ngọt liền sà xuống. Chọn đúng thời cơ, những chiếc lưới được chụp lên, có lúc bắt gọn cả trăm con Cu Kỳ. Chim Cu kỳ chỉ to bằng con gà thường, lông mầu nâu hoặc xanh, có chấm xanh viền ở cổ. Thịt chim Cu Kỳ có vị thơm, ngon đặc biệt.

Nếu thích bạn có thể leo lên đỉnh ngọn núi, cao 108m so với mặt biển. Từ đây bạn có thể phóng tầm mắt ra xa hàng chục hải lý dõi theo những con thuyền đang miệt mài thả lưới. Sau lưng bạn là một vùng quê Cẩm Tú, xa hơn là Trường Sơn xanh ngăn ngắt. Núi Thiên Cầm có nhiều thắng cảnh để bạn thưởng ngoạn. Đó là bàn cờ tiên, giếng tiên, hang Hồ Quí Ly, phiến đá có dấu chân người khổng lồ..

Bạn sẽ được thưởng thức nước ngọt từ mạch ngầm tuôn chảy trong lòng núi. Đồn rằng, ngày xưa mùa hè đến, các nàng tiên đã đáp xuống Thiên Cầm và tắm ở giếng này. Có lẽ vì thế mà có tên giếng Tiên.

Thiên Cầm còn có Hòn Én. Đảo nhỏ Hòn Én trông như một bàn tay che chở cho dân vạn chài tránh bão tố từ đời này qua đời khác. Gần bờ hơn một chút là Hòn Bớc, bãi đá kỳ thú để bạn tung tăng dạo chơi. Giữa biển trời mênh mông này, cát và đá vươn ra biển nhẹ nhàng, thoai thoải. Tại đây, bạn có thể tìm thấy hải sản từ các hốc đá rồi đem nướng hoặc luộc...

Khi bóng mặt trời sắp khuất núi, xin mời bạn hãy trở lại khu nhà nghỉ. Nhiều khách sạn đã được xây mới với những phòng khép kín đầy đủ tiện nghi. Bạn sẽ được tắm nước mát bơm lên từ giếng Tiên. Bữa ăn của bạn sẽ có nhiều đặc sản biển. Về đêm, tầng thượng của khách sạn được thiết kế có nơi để bạn có thể ngắm cảnh biển, có sàn nhảy cho người thích khiêu vũ

Rảo bước dọc bờ biển từ Bãi Trang, qua Bãi Tép rồi Nhượng Bạn, chúng tôi liên tưởng đến một ngày mai của Thiên Cầm. Con đường nhựa từ thị trấn Cẩm Xuyên tới khu du lịch dài 12 km đã được nâng cấp cải tạo. Từ khu trung tâm các con đường nối với các danh lam thắng cảnh cũng đã được láng nhựa. Chùa Thiên Cầm cũng đã được đầu tư tôn tạo. Những pho tượng và chiếc chuông cổ đã được đưa về. Tiếng chuông chùa "Thiên Cầm Tự" ngân nga trong thinh không làm thanh thản lòng bạn. Thiên Cầm đang hình thành một thị trấn của du lịch và kinh tế biển...

Thiên Cầm đất dịu, người hiền và biển đẹp đầy kỳ thú đang rộng tay chào đón bạn. Rời Thiên Cầm trong tôi như còn dư âm của sóng biển và thông reo. Bất chợt khe khẽ trên môi mấy câu thơ của một nhà thơ xứ biển:

"Đàn trời gẩy một nét thơ

Nửa miên man cát, nửa mơ mộng ghềnh

Sóng rạo rực, gió xông xênh

Thương nhau xin nhớ bồng bềnh cõi tiên".

[1] Báo cáo: “Quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên nước tỉnh Hà Tĩnh đến năm 2020”